Wentylacja pomieszczeń – zdrowy mikroklimat

Budując dom, bardzo często myślimy o oszczędzaniu energii. Kupujemy więc szczelne okna i drzwi, stosujemy grubą warstwę izolacji termicznej, likwidujemy wszelkie drogi niekontrolowanego przedostawania się powietrza przez obudowę budynku. Działania te są jak najbardziej uzasadnione. Niestety, w tak szczelnych domach wzrasta stężenie substancji zanieczyszczających powietrze, wpływając niekorzystnie na nasze zdrowie i komfort przebywania w budynku. Na co dzień jesteśmy narażeni na kurz, pyłki roślin, zarodniki grzybów i pleśni, zanieczyszczenia chemiczne wydzielane przez materiały budowlane i wyposażenie wnętrza. Także my sami oddychając wydzielamy dwutlenek węgla, a codzienne czynności, tj. pranie, gotowanie czy kąpiel, są źródłem dużej ilości wilgoci w postaci pary wodnej. Należy więc dążyć do tego, aby zanieczyszczenie to było jak najmniejsze. Z pewnością najważniejsze jest zlikwidowanie źródeł zanieczyszczeń. Jednak nie mniej istotna jest właściwa wentylacja pomieszczeń mieszkalnych, dzięki czemu będziemy mogli oddychać zdrowszym powietrzem.

Zła wentylacja pomieszczeń mieszkalnych 

Przebywanie w pomieszczeniu zawierającym zbyt dużą ilość zanieczyszczeń, objawia się pogorszeniem stanu zdrowia i samopoczucia użytkowników. Do najczęstszych objawów należą:

• bóle i zawroty głowy, nadmierne zmęczenie, trudności z koncentracją, a nawet objawy psychologiczne, takie jak obniżenie nastroju i przygnębienie,
• podrażnienie błon śluzowych – oczu, nosa, gardła,
• wysuszenie skóry (głównie odkrytych części ciała).
  

Regularne i długotrwałe przebywanie w pomieszczeniach mieszkalnych, gdzie wentylacja jest nieprawidłowa (przekłada się to na niską jakość powietrza) może skutkować zwiększeniem zachorowalności na różne choroby, w tym nowotwory. Wyodrębniono nawet nową chorobę, która wiąże się z długim przebywaniem w pomieszczeniu z zatrutym powietrzem. Nazwano ją zespołem chorych budynków. Objawy przypominają grypę, a kolejne ataki systematycznie niszczą system odpornościowy.      

Jaka wentylacja pomieszczeń mieszkalnych sprzyja zdrowiu   

W zbyt szczelnych mieszkaniach na szybach może skraplać się para wodna, w rogach ścian i za meblami pojawiają się mokre, ciemne plamy, a w skrajnych przypadkach nawet pleśń i grzyb. Samopoczucie osób przebywających tam, gdzie wentylacja  pomieszczeń mieszkalnych jest niewłaściwa także się pogarsza. Dlatego też pomieszczenia trzeba wietrzyć jak najczęściej. Otwieranie okien na oścież nie jest jednak jedynym sposobem na umożliwienie napływu świeżego powietrza przez okno. Skuteczna jest także mikrowentylacja. Można ją uzyskać dzięki specjalnym elementom okucia, które są bardzo często zamontowane na skrzydle czy ramie okiennej. W ten sposób między ościeżnicą a skrzydłem powstanie niewielka szczelina, przez którą napływa świeże powietrze. Skrzydło zaś dzięki zaczepowi rozszczelniającemu pozostanie w takiej pozycji. Innym sposobem na zwiększenie ilości dopływu czystego powietrza jest montaż nawiewników okiennych. Są to niewielkie urządzenia przeznaczone do umieszczenia w oknach lub ścianach budynków. Ich największą zaletą jest wydajność, czyli ilość powietrza, które może napłynąć za ich pośrednictwem do wnętrza budynku. Dobre nawiewniki powinny mieć regulowany stopień otwarcia i opracowaną przez producenta charakterystykę przepływu powietrza. Nawiewniki mogą być regulowane ręcznie, ale lepszym rozwiązaniem są te z regulacją automatyczną (nawiewniki higrosterowane i ciśnieniowe). Stopień otwarcia może się w nich zmieniać pod wpływem zmian różnicy ciśnienia wewnątrz i na zewnątrz domu, zmian wilgotności lub temperatury powietrza. Niestety, w systemie wentylacji grawitacyjnej nie jesteśmy w stanie w pełni kontrolować ilości powietrza, jaka dopływa do pomieszczeń. Innym rozwiązaniem jest wentylacja mechaniczna, w której przepływ powietrza w domu wymusza wentylator. W zależności od rozmieszczenia wentylatorów i od układu całego systemu wentylacyjnego, wentylacja może być wywiewna lub nawiewno-wywiewna. Kontrolować w niej można ilość powietrza świeżego, jaka wpływa do wnętrza domu. Dzięki wentylacji mechanicznej mamy stały dostęp do świeżego powietrza w domu, pozbawiając go dwutlenku węgla, wilgoci, alergenów, związków chemicznych. Powietrze w domu wymieniane jest na bieżąco, niezależnie od panujących na zewnątrz warunków atmosferycznych. Nawiewane powietrze jest oczyszczane przez filtr powietrza, w jaki jest wyposażony rekuperator. Nie ma już potrzeby intensywnego przewietrzania pomieszczeń, dlatego nie narażamy się na szkodliwe dla zdrowia przeciągi czy inwazję owadów. Przeciwnicy wentylacji mechanicznej z rekuperatorem wskazują, że zabrudzone kanały wentylacyjne mogą stać się źródłem pleśni i grzybów. Zagrożenia takiego możemy uniknąć, przeprowadzając okresową kontrolę czystości kanałów za pomocą specjalistycznego sprzętu z kamerami, które przekazują do odbiornika obraz ich wnętrza. Kanały czyści się specjalnymi szczotkami oraz lampami bakteriobójczymi. Warto dokupić specjalne urządzenie jonizujące powietrze, które wspomaga ochronę wnętrza kanałów przed osadzaniem się zanieczyszczeń.  

Wentylacja hybrydowa – w jaki sposób służy zdrowiu

Wentylacja hybrydowa jest jednym z najnowocześniejszych sposobów wentylacji pomieszczeń mieszkalnych. Aby zapewnić dobrą jakość powietrza w budynku, wykorzystuje zalety wentylacji grawitacyjnej i mechanicznej. Może być z powodzeniem stosowana w różnych typach obiektów. O wentylacji hybrydowej mówimy wtedy, gdy instalacja działa naprzemiennie w sposób mechaniczny i naturalny lub gdy działanie obydwu tych systemów się uzupełnia. Jej celem jest maksymalne ograniczenie zużycia energii niezbędnej do pracy instalacji przy jednoczesnym zachowaniu wymaganej intensywności wymiany powietrza, dzięki której można zapewnić właściwą jakość powietrza wewnętrznego. Montaż wentylacji mechanicznej jest niekłopotliwy i możliwy, nawet gdy obiekt jest już użytkowany. W budynkach wielorodzinnych można wykonać wentylację hybrydową wyłącznie na potrzeby własnego mieszkania.

Podstawową wentylacji hybrydowej jest tradycyjny schemat wymiany powietrza w budynku. Świeże powietrze z zewnątrz dostaje się do domu nawiewniki lub nawiewki, a następnie przepływa w kierunku kanałów wywiewnych ulokowanych w kuchni, łazienkach i toaletach oraz w pomieszczeniach gospodarczych bez okien (na przykład garderobach, schowkach), a także w pokojach na górnej kondygnacji mieszkań dwupoziomowych, czyli na przykład na górnym piętrze domu.

Aby ciąg w kominie był optymalny, w kominie wentylacyjnym montuje się specjalną nasadę hybrydową (turbinę). Wykorzystuje ona energię wiatru do wytwarzania podciśnienia w kominie i usuwania zużytego powietrza. Gdy wiatr przestaje wiać, nasada nadal obraca się, dzięki umieszczonemu w nim silnikowi o niewielkiej mocy. Natomiast gdy wiatr jest zbyt silny, silnik powoduje spowolnienie obrotów turbiny. Taki sposób wymiany powietrza jest możliwy dzięki zastosowaniu elementów sterujących pracą obu układów, monitorujących warunki zewnętrzne i parametry pracy instalacji wentylacyjnej. Czujniki sprzężone z układem sterowania umożliwiają przełączanie trybu pracy systemów – naturalnego i mechanicznego. 

Nasady hybrydowe pracują z wydajnością do 230 m³/h, co pozwala na skuteczną wentylację kilku pomieszczeń jednocześnie. 

Wentylacja pomieszczeń mieszkalnych – ruch powietrza

Zanieczyszczenia mają różną ciężkość względem powietrza. W związku z tym te lżejsze (np. tlenek węgla) gromadzą się pod sufitem, a te cięższe (np. dwutlenek węgla) bliżej podłogi. Odpowiednia wentylacja pomieszczeń mieszkalnych powinna usuwać wszystkie zanieczyszczenia, dlatego ruch powietrza musi odbywać się na różnych wysokościach względem podłogi. W tym celu wykorzystuje się wpływ temperatury – ciepłe powietrze gromadzi się u góry, a chłodne na dole pomieszczenia. Dlatego też kratki wentylacyjne, przez które usuwane jest zanieczyszczone powietrze, umieszczane są pod sufitem. Tam koncentruje się powietrze już ogrzane we wnętrzu, a zatem takie, które przemieszczając się przez pomieszczenie zebrało zanieczyszczenia. Naturalnym kierunkiem jego dalszego przepływu jest przedostanie się poprzez kratkę do przewodu wywiewnego i dalej kominem do góry na zewnątrz.

Biorąc pod uwagę lokalizację wywiewu, nawiew (dopływ powietrza do budynku) należy tak umieścić nawiew, powietrze przepływając przez pomieszczenia zebrało także zgromadzone przy podłodze zanieczyszczenia. Z tego względu jeżeli dostarczamy do wnętrza budynku powietrze zimne, to najlepiej umieścić nawiew w górnej części pomieszczenia. Wówczas powietrze najpierw opadnie ku podłodze, a dopiero stopniowe ogrzewanie wywoła jego wznoszenie się ku górze. Ruch powietrza oddziałuje na cięższe zanieczyszczenia przesuwając i zabierając je ze sobą. Inaczej to wygląda jeżeli do budynku wprowadzamy powietrze już podgrzane. Aby przepłynęło poprzez różne poziomy w mieszkaniu, lepiej nawiew umieścić niżej, gdyż powietrze znacznie szybciej ulegnie podgrzaniu.

Pomieszczenia w mieszkaniu w zależności od ilości powstających zanieczyszczeń możemy podzielić na „czyste” i „brudne”. Taki podział wynika z ilości powstawania w nich zanieczyszczeń (w tym również zapachów). Pomieszczenia „brudne” to wszelkie pomieszczenia sanitarne tj. kuchnia, łazienka, toaleta, pralnia, oraz gospodarcze – zanieczyszczenia powinny być z nich jak najszybciej usunięte, aby nie rozprzestrzeniały po budynku. Dlatego też każde z nich powinno być wyposażone w wywiew. Natomiast nawiew umieszczamy w pomieszczeniach, gdzie zanieczyszczeń produkuje się znacznie mniej (pokoje, sypialnie, salon itp.). W tych pomieszczeniach spędzamy większość czasu, stąd zapewnienie w nich świeżego powietrza jest szczególnie ważne.

Ile w domu potrzeba świeżego powietrza?

Według normy PN-83/B-03430 strumień objętości powietrza wentylującego dla mieszkań określa się jako sumę strumieni powietrza usuwanego z pomieszczeń kuchni, łazienki, oddzielnego ustępu i ewentualnie garderoby, w temperaturze wewnętrznej zgodnie z PN-82/B-02402, bez uwzględnienia różnicy ciśnień spowodowanej działaniem wiatru. W takich warunkach wymagany normatywny strumień powietrza wywiewanego (niezależnie od wielkości mieszkania) wynosi:

• kuchnia z oknem zewnętrznym wyposażona w kuchenkę gazową lub węglową - 70 m³/h,
• kuchnia z oknem zewnętrznym, wyposażona w kuchenkę elektryczną - 30 m³/h w mieszkaniu do 3 osób; 50 m³/h w mieszkaniu dla więcej niż 3 osób,
• kuchnia bez okna zewnętrznego wyposażona w kuchenkę elektryczną - 50 m³/h,
• kuchnia bez okna zewnętrznego, wyposażona w kuchenkę gazową, obowiązkowo z mechaniczną wentylacją wywiewną - 70 m³/h,
• łazienka z WC lub bez - 50 m³/h,
• oddzielny WC - 30 m³/h,
• pomieszczenie bezokienne (garderoba) - 15 m³/h,
• pokój mieszkalny oddzielony od pomieszczeń kuchni, łazienki i WC więcej niż dwojgiem drzwi lub pokój znajdujący się na wyższym poziomie w wielopoziomowym domu jednorodzinnym lub w wielopoziomowym mieszkaniu domu wielorodzinnego - 30 m³/h. Wymiana powietrza w ciągu godziny powinna być równa co najmniej kubaturze pokoju.

Zaleca się ponadto projektowanie urządzeń wentylacyjnych, które umożliwiają okresowe zwiększanie strumienia objętości powietrza do co najmniej 120 m³/h. Prawidłowa wentylacja pomieszczeń mieszkalnych powinna zapewniać doprowadzenie powietrza do pokoi i kuchni z oknem zewnętrznym oraz usuwanie powietrza zużytego z kuchni, łazienki, oddzielnego ustępu, ewentualnego pomocniczego pomieszczenia bezokiennego (składzik, garderoba), pokoju oddzielonego od tych pomieszczeń więcej niż dwojgiem drzwi, pokoju znajdującego się na wyższym poziomie w wielopoziomowym domu jednorodzinnym lub wielopoziomowym mieszkaniu domu wielorodzinnego.

Zdjęcia: Aereco, Dospel, Fotolia.com, Zehnder